Karmaşık 70’ler

60’lı yılların sonuna doğru ve 70’li yılların başlarında, ülkede tırmanan siyasi gerilimler ve sancılı geçen politik yaptırımlar nedeni ile sinema da sosyal bir nosyon olması sebebi ile bundan payını aldı. Gelecek kaygısı ile yaşamaya başlayan halkı artık 50 ve 60’lı yılların filmlerindeki masum aşklara inandırmak imkansızdı. Eski sinema anlayışı nedeni ile filmlerde yer alan; gizemli aşıklar, uşakların cirit attığı köşkler, zerafet ve zenginlik göstergesi sayılan helva geceleri, uzun tatil ve yurt dışı seyahatleri, yakışıklı ve zengin erkekler bir anda yok olup gitmişti. Siyasi kargaşa ve geçim sıkıntısı içinde bunalan sinema sektörü de buna bir çözüm bulmalıydı elbet. 70’li yılların hemen başında çevrilen birkaç duygusal film dışında filmlerin tamamı pastoral ya da melankolik temalı filmlerdi. 70’lerin ortalarına gelindiğinde ise sinema sektörü bir çıkış yolu ararken, çekilen komedi ya da macera içerikli seks filmlerine sığınmaya başladı. Bu filmler aslında birer suretti asılları olan emsal yabancı filmler ise hardcore tarzda pornografik filmlerdi. Fazla maliyeti olmayan, çoğu zaman montajı bile doğru dürüst yapılmayan, hatalı sahnelerin bile çıkarılıp atılmadığı kadının bir giderim aracı olarak yansıtıldığı, erkeğin ise daha geri planda olduğu seks temalı filmler... Kısa vadede sinemayı kurtaracak gibi görünen bu dahiyane fikir bir anlamda sinemanın ipini çekmek gibi bir şeydi. 1974 yılından itibaren Fatma Girik, Türkan Şoray, Filiz Akın ve Hülya Koçyiğit gibi devler birer birer sinemadan elini eteğini çekmeye başladı. Ülkede baş gösteren kargaşa ve köyden kente göç olgusu bu dönemde iyice belirginleşince çekilen birkaç köy ve göç konulu film sektörü kurtarmaya yetmedi. Senede onlarca filmde oynayan starlar artık senede bir filmi bile zor çevirirken 70’li yılların sonuna doğru açılan başka bir kapıdan girmeye karar verdiler: Şarkıcılık...

70’li yıllarda sinema sanatçılarının şarkı söylemeyi seçmesi ile halk da biraz olsun rahatlamış oldu. Çünkü akın akın sinemaya gidilen günler mazide kalmıştı. Aklı başında bir izleyicinin sırf sanatsal gayelerle sinemaya gitmesine olanak yoktu. Seks filmleri nedeni ile sinemaya küsen kesim, gazinolara giderek bir nebze olsun bu özlemini giderebiliyordu. Fatma Girik, Hülya Koçyiğit gibi yıldızların yanında dönemim tüm oyuncuları bir anlamda şarkıcılığa soyunmuştu. 60’larda başlayan “aranjman” fırtınası 70’li yıllarda tavan yaptı. Sinemanın gerilemesi müziği aksine güçlendirdi. Sesi olsun olmasın herkesin eline bir mikrofon tutuşturuluyor ve gazinonun şaşalı podyumuna bırakılıyordu. Manken ve Oyuncu olan “Lale Belkıs” bu dönemde oyunculuğunu geri plana iterek, bir yandan “Yıldım Gürses” şarkıları okurken bir yandan da pop içerikli longplay tabir edilen plaklarda şarkı okudu. Yıldırım Gürses’e ait “Senin Aşkına Doyum Olmaz” adlı alaturka şarkıyı pop olarak okudu. Bir diğer hiti de “Olur Görürsem Söylerim” adlı şarkı oldu. Bir Sinema ve Tiyatro devi olan “Ayla Algan” da o dönemde şarkıcılığı seçti. Yasak bir aşkı anlatan ve çıktığı gün 45’likler listesinde bir numara olan ‘O Senin Karın” adlı şarkı kendinden sonraki pek çok döneme de örnek oldu. “Ayla Algan” kuşkusuz ‘Lale Belkıs’a göre kat kat güçlü bir sesti. Zira şarkıyı 80’li yılların Arabesk furyasında büyük söz yazarı ‘Ahmet Selçuk İlkan’, “Biliyorum evlisin. Seni Bekliyor yuvan…” sözleri ile farklı bir formatta yazdı. Şarkıyı dönemin arabesk yıldızı “Gülden Karaböcek” kusursuz okudu. 2000’li yıllarda ise şarkı bu kez Yıldız Tilbe  tarafından ‘Ama Evlisin” olarak pop-arabesk formatında karşımıza çıktı. Yasakları ve yasak aşkları pek seven toplumumuz bu şarkıya da hemen kucak açtı, baş tacı yaptı.

60’larda sinema alanında tutunamayan ve umduğunu bulamayan Ajda Pekkan ve Samiramis Pekkan doğru parça seçimi ile 70’lerin bir numaralı yıldızı olurken, dönemin belli başlı şarkıcıları Seyyal Taner, Son Verdim Kalbimin İşine, Füsun Önal, Senden Başka; Yasemin Kumral; Bim Bam Bom; Nazan Şoray, Hal Hal; Tülay Özer; Büklüm Büklüm gibi şarkılarla sinemaya da damgasını vurdular. Dönemin sinemaya en çok emeği geçen isimleri kuşkusuz “Fikret Şeneş, Ülkü Aker, Hurşit Yenigün, Şanar Yurdatapan, Melih Kibar ve Cahit Berkay”dı. 70’lerin sonuna doğru ise yavaş yavaş adı duyulmaya başlayan ama Türk Pop Müzik tarihine hükmedecek 3 ismin adı duyulmaya başlandı: “Atilla Özdemiroğlu”, “Onno Tunç” ve aşkın teslim olduğu tek kadın: “Sezen Aksu...”

Cahit Berkay, Moğollar adlı müzik grubunu kurarak hem Anadolu Rock”u olarak tabir edilen müziği geliştirmiş hem de Türk sineması için yaptığı çok özel bestelerle sinemaya  adını altın harflarle yazdırmıştır. 60’lı yıllarda amatör bir şekilde müzik yapan dev sanatçı 1965 yılında “Selçuk Alagöz”ün yanında  profesyonel müzik hayatına başlamıştır. 1967'de “Moğollar” adlı grubun kurucularındandır. Gerçek manada 1974 yılından itibaren sinema filmleri için müzik yapmaya başlamıştır.  150 civarında sinema filmi için müzik yapmıştır. Altın Portakal’ı da defalarca alan sanatçı ödül rekortmenidir. “Türkan Şoray” ile “Kadir İnanır’ın en iyi aşk filmlerinden biri olan ‘Devlerin Aşkı(1976)’, yine aynı iki sanatçıyı bir araya getiren ve imkansız bir aşkı anlatan ‘Bodrum Hakimi(1976)’, tüm zamanların en iyilerinden olan ‘Selvi Boylum Al Yazmalım(1977)’ gibi aşk filmlerinin müziklerini yaptığı gibi “Çöpçüler Kralı(1977)” ve bir Atıf Yılmaz klasiği olan “Kibar Feyzo(1977)” adlı komedi ağırlıklı sosyal filmlerin de müziklerini yapmıştır. Yenilikçi müzik adamı 80’li yıllarda Aydınlanma Çağı filmleri olarak adlandırılan pek çok filmin de müziklerini yapmış olup bunlar arasında “Kırık Bir Aşk Hikayesi(1981)”, “Mine(1982)”, “Seni Seviyorum(1983)” adlı filmler gösterilebilir. 1978 yapımı “Cevriyem” adlı “Memduh Ün” filminin Müzikleri de Cahit Berkay tarafından yapılmıştır. Ama bir nüans farkı vardır. Filmde şarkı okuyan Cevriye yani Türkan Şoray, “Kusura Bakma” adlı şarkıyı o dönem adı yeni yeni duyulmaya başlayan ve şöhreti yakalamak için diğer yıldızların aksine çok çaba gösteren ‘Sezen Aksu’nun kendi sesinden okur. “Sezen Aksu(Fatma Sezen Yıldırım, Sezen Seley)”, 1974 yılındaki başarısız şarkıcılık denemelerinden sonra ilk kırk beşliğini Sezen Seley adıyla yayımlamış “Haydi Şansım” adlı şarkı 1975 yılında sadece elli adet satmıştır. 1975 yılında ön yüzünde “Yaşanmamış Yıllar” arka yüzünde ise “Kusursa Bakma” adlı şarkılar olan ikinci kırkbeşliğini çıkardı. “Olmaz Olsun” ve “Vurdumduymaz” kırkbeşliği ile nihayet 1976 yılında bir numara oldu. 1977 yılında  “Allahaısmarladık” adlı ilk albümünü yayımlamış, albümde yer alan "Kaç Yıl Geçti Aradan" adlı şarkısıyla başarı sağlamıştır. 1978 yılında ikinci albümü Serçe'yi yayımlayan “Atıf Yılmaz” yönetmenliğinde bir şöhret öyküsünün anlatıldığı “Minik Serçe” adlı sinema filminde başrol oynamıştır. Film müzikal tadındadır. 80’li yılların başında sinema ve tiyatro ile bağını hiç koparmayan sanatçı dönemin devleri olan “Şener Şen, İlyas Salman, Ayşen Gruda gibi isimlerle "Bin Yıl Önce, Bin Yıl Sonra" adlı müzikalde rol aldı. 1980 yılında”Sevgilerimle”, ardında  “Ağlamak Güzeldir(1981)” ve“Firuze(1982)” albümlerini çıkaran sanatçının bilinenin aksine şöhreti yakalamasında kendine sağ kol olan isim Orhan Gencebay”dır. Bu üç albüm Orhan Gencebay”ın plak şirketinden çıktığı gibi Orhan Bey Firuze albümünde yer alan ve sözleri “Bekir Sıtkı Erdoğan”a ait bulunan “Zelzele” adlı şarkıyı “Sezen Aksu” için özel olarak bestelemiştir. Günümüzde “Sacayak Bacağı” olarak adlandırılan 4 kadın pop vokal içinde Sezen Aksu hiç arabesk albüm yapmaması ile de dikkat çeker. Gerçi Zelzele parçası arabesk tınılar taşır ancak bu münferit parça dışında 80’li yıllarda arabesk okumayan tek stardır o. 1984 tarihli “Sen Ağlama” albümünü piyasaya çıkar çıkmaz zirveye yerleşmiş ardında Sen Ağlama ve Geri Dön adlı parçalar için özel senaryo yazılarak filmi çekilmiştir. Aradan geçen 25 yıla rağmen bu iki şarkı ve iki film hala ilk günkü güncelliğini korumaktadır.

70’li yıllara Müzik alanında damgasını vuran ikinci özel isim “Melik Kibar”dır. Bir müddet ‘Timur Selçuk’la da birlikte çalışan Melih Kibar, Çoban Yıldızı adlı şarkıyı 1975 yılında Eurovision Şarkı Yarışması için bestelemiştir. Asıl dönüm noktası ise “Çiğdem Talu” ile tanışmasıdır. Birlikte  ‘İşte Öyle Bir Şey’ ve‘Sevdan Olmasa’ gibi şarkılara imza atmışlardır. Müzikal alanda Erol Evgini desteklerken, sinema alanında Hababam Sınıfı filmine yaptığı müziklerle hem  Altın Portakal ödülü kazanmış hem de Türkiye”nin en çok sevdiği bestecilerden biri olmuştur. ‘Hisseli Harikalar Kumpanyası Müzikali’nin besteleri de ona aittir. Sanatçının Yeşilçamda hafılara kazınan ve en büyükler arasında yer alan “Bizim Aile(1975)”, “Aile Şerefi(1976)”, “Cennetin çocukları(1977)”, “Neşeli Günler(1978)” gibi filmler müziklerine imza attığı filmlerdendir.

60’lı yıllarda Orhan Gencebay ve Suat Sayın tarafından uygulanmaya başlanan makam dışı şarkı yapma geleneği 70’li yılların Türkiyesi’nde bir anda bu forma bir ad konmasına da sebep olur. Mimaride gösterişli yapı anlamına gelen ‘Arabesk’ kelimesi sonuna ‘Müzik’ eklenerek üvey evlat muamelesi görmekten bir anda kurtulur. 70’lerin ortalarından itibaren kente göç yolu ile gelen ve buranın karmaşık yapısına alışamayan orta gelirin altındaki grupların imdadına yetişen bu müzik türünde acı, eziyet, sevip de kavuşamama ve karşılıksız aşk temaları işlenir. Bir gün zengin olacağına inanan ve hep bunun için didinen acıyı ve hor görülmeyi üzerine bir kıyafet gibi giyen kesimlerin özellikle itibar ettiği bu müzik, sinemayı da etkisi altına alacaktır. 1979 yılında tesadüfi bir şekilde müzik hayatına başlayan ve arabesk akımın belki de en etkili ismi olan Müslüm Gürses için 1979 yılında bu ekolün en ünlü yönetmeni “Temel Gürsü” tarafından ‘İsyankar’ adlı film çekilir. Film ezilen ve mekan tutamayan kesimlerin bir anda baş tacı olur. Müslüm Gürses 1980 yılından itibaren yılda bazen 6 bazen de sayısı 10’u geçen albümler yapmaya başlar. Genellikle Ali Tekintüre şarkıları seslendiren Müslüm Gürses hit olan her şarkının filmini çeker. Devamında Hasret(1980), Kul Sevdası(1980), ve Mutlu Ol Yeter(1981) gibi filmler gelir. Film setinde tanıştığı Muhterem Nur’la başlayan birlikteliğini bir müddet sonra birlikte film çekmeye kadar götürür.

Çalışmalarında daha çok güçlü söz yazarı “Ahmet Selçuk İlkan” sözlerine yer veren “Ferdi Tayfur” ise hit olan şarkılarının tamamına istisnasız film çekmiştir. Yine arabesk filmlerin tercih edilen yönetmeni olan “Temel Gürsü” ile çalışma yolunu seçen Ferdi Tayfur için 1976 yılında Çeşme, yine aynı yönetmen tarafından 1977 yılında derbeder filmi çekilmiştir. Benim gibi Sevenler(1977) ve Huzurum Kalmadı(1980) Ferdi Tayfur’un milyonlar satan ve akabinde filmleşen şarkılarıdır.

Sahip olduğu müzikal donanım nedeni ile bir çok yerli ve yabancı üniversitede tez konusu olan değerli müzik adamı “Orhan Gencebay” ilk başlarda sadece besteci kimliği ile müzik ve sinema piyasasında adından söz ettirmeye başlamış, çevresindeki üstadların ısrarı üzerine şarkı söylemeye başlamıştır. 1960’lı yıllarda başlayan müzikal serüveninde aslında belli bir kesime müzik yapma saiki gütmeyen müzik adamı 70’li yıllarda arabesk tutkunları tarafında fazlaca taraftar bulmuştur. Orhan Gencebay da diğer arabesk yıldızlar gibi şöhret olan her şarkısına film çekmiştir. Bir Teselli Ver(1971), Batsın Bu Dünya(1975). Orhan Gencebay da geleneği bozmamış ‘Yarabbim(1980)’ adlı filmde yönetmen “Temel Gürsu” ile çalışmıştır.

Çoğu kesimin görmezlikten geldiği ve burun kıvırdığı arabesk realitesi ünlü Yeşilçam yıldızları için de uzun vadede bir çıkış noktası olmuştur. Çünkü üç arabesk devinin filmlerinde en ünlü kadın yıldızlar olan “Fatma Girik”, “Necla Nazır”, “Müjde Ar”, “Hülya Koçyiğit” gibi starlar boy göstermiştir. Hatta bununla da kalmamış 1986 yılında “Ferdi Tayfur” kendi şirketi olan “Elenor Plak”tan, “Necla Nazır’a, ‘Sende… Uzadı Geceler’ adı ile albüm yapmıştır. Ses eğitimi dahi almayan Necla Nazır”ın albümü yüzbinler satmıştır. Komedi ekolünün en önemli temsilcileri olan “Ayşen Gruda, Adile Naşit, Minür Özkul ve İlyas Salman gibi devler 80’li yılların başında ağlatma ve ajitasyon etkisi yaratma odaklı pek çok arabesk filmde rol almışlardır. Bunlardan en ünlü olanı Adile Naşit ile Ceylan”ın çevirdiği Annem/Bırakmam Seni filmdir. Yine arabesk filmlerin tercih edilen yönetmeni olan Temel Gürsu tarafından çekilen film 1986 yılında müzik piyasasına bomba gibi düşen ‘Annem’ adlı şarkının filmleşmiş halidir. Şarkıda geçen,

“Mazide kalan hatıra gibi
Şevkatli kollarını aç bana anne
Geceler çok soğuk, sessiz ve karanlık
Üşüdüm, üstümü örtsene anne”

dizeleri filme neredeyse bire bir aktarılmıştır. ‘Kimbilir’ adlı şarkı ile bir günde milyonluk tiraj yakalayan ‘Kibariye’nin aynı adlı sinema filmi çekilmiş hatta filmde sinemaya tövbe eden ‘Zerrin Egeliler’ dahi oynamıştır. Arabesk müziğin sadık dinleyicisi ve maddi getirisi nedeni ile 70’lerin sonunda sinemada ve müzikte arabesk patlaması yaşanmıştır. Söylediği türkülerle ve çevirdiği köy temalı filmlerle türk sinemasının ve halk müziğinin en güçlü isimlerinden biri olarak gösterilen Yıldız Tezcan, Sanat Müziği sanatçısı Kamuran Akkor ve Adnan Şenses de bu akıma uymuşlardır. 80’lerin başında ismi yeni yeni duyulmaya başlanan İbrahim Tatlıses, Mahmut Tuncer ve Gökhan Güney albümleri milyon satan ve şarkıları sinema filmi yapılan diğer yıldızlardır. Arabesk film çeviren diğer starlar şunlardır: Ferdi Özbeğen, Ercan Turgut, Arif Susam, Nejat Alp, Ceylan, Emrah, Sıla Mısırlı, Aydoğan Tayfur, Hüseyin Altun, Devran Çağlar, Hakkı Bulut, Gülden Karaböcek, Bergen, Tüdanya, Kanarya Kardeşler, Selahattin Alpay...

Dönemin erotik film müziklerine gelince; müzikler tıpkı senaryo gibi özensiz ve karmaşıktır. Bazen bir fasıl bazen de yabancı kaynaklı müzikle karşılaşmak mümkündür. Örneğin 1978 yılında çekilen ve başrollerinde Tamer Yiğit ile Zerrin Doğan’ın oynadığı ve oldukça cüretkar sahneleri ile adından söz ettiren ‘Aşkın Kanunu” adlı filmin başında anlamsız sevişme sahnelerine konulmuş jazz müziğini, filmin köyde geçen sahnelerinde, Cahit Berkay’ın bestelerinden araklandığı bariz olan ara nağmeleri, kavga ve pornografiye uzanan sahnelerde ise dönemin elektronik müziğini ve dans şarkılarını duyabilirsiniz. Bir filmde bu denli müzik türünün bulunmasının saçma ve sakıncalı olması bir yana özensizliği izleyeni boğuyor. Her sahnede farklı bir müzikle karşılaşmak da ayrıca yoruyor. 70’li yıllar acısıyla tatlısıyla hafızalarda yer edinirken, ünlü ses sanatçısı Belkıs Özener”in bir itirafı bu yıllara dair her şeyi özetler niteliktedir: “60’ların sonuna doğru ve 70’li yıllarda pek çok filme sesimle can verdim. Her film benim için özeldi, ayrı bir tattı. Ancak bir komedi seks filmi için söylediğim ‘civ civ çıkacak kuş çıkacak’ şarkısını kendime hiçbir zaman yakıştıramadım…”

Fantezi Müzik ve Selami Şahin: Kendine has müzik anlayışı ile en iyi 10 bestekar arasında gösterilen “Selami Şahin” müziğe klasik eserler okuyarak başlamıştır. Özellikle ‘Zeki Müren’ tarafından okunan ‘ Yaprak Yeşili Gözlerin’ adlı şarkı diğer besteleri gibi klasik olmuştur. Ne varki 70’lerin arabesk anlayışı kendi içinde eğlence anlayışını da getirmiştir. Kendine her yönüyle yetebilen bu müzik; konu tempolu şarkılar olunca da bir başka türe meydanı bırakmak istememiştir. Gitme sana muhtacım, Eskimeyen dost, Tanımam senden başka, Boş vere boş vere, olmuyor, Seninle Başım Dertte gibi şarkıları klasikler arasına giren ve şarkıcılar arasında bir türlü paylaşılamayan Selami Şahin, fantezi müziğin öncüsü olduğu gibi, sanatçı seçiminde tercihlerini hep Zeki Müren’den yana kullanmış; Zeki Müren’in, ‘Susma’ adlı albümüne en iyi şarkılarını vermiştir.  Sanatçının 1981 tarihli plağı “Bağrımdaki Ateş”, yine aynı yıl filme çekilmiştir. Selami Şahin tarafından açılan yoldan giden diğer sanatçılar; Ümit Besen, Ferdi Özbeğen, Cengiz Kurtuoğlu, Arif Susam ve Nejat Alp’tir. Bu müzik tarzını, taverna adı verilen eğlence biçimi ile kombine ederek daha da sevilir hale getirmişlerdir. Özellikle Ümit Besen filmleri içli şarkılar yanında bu eğlencenin bir getirisi olan müzikleri ihtiva eder.

Müzik ve sinema bu denli iç içe iken; sinemanın direkt müziği etkilediği ve yönlendirdiği münferit durumlar da olmuştur. Buna en güzel örneklem 70’li yıllarda çektiği pornografiyi teğet geçen filmleri nedeni ile bugün bile hala eleştri oklarının hedefi olan başarılı yönetmen ‘Ülkü Erakalın’dır. 80’lerin ortalarında Ülkü Erakalın; Selçuk Tekay yönetmenliğinde ve Garo Mafyan”ın aranjelerini yaptığı; Coşkun Sabah, Mahmut Oğul ve Aysel Gürel destekli Zeki Müren albümü ‘Ayrıldık İşte’nin kapanış şarkısı olan ‘Seni Senden İstiyorum’ adlı parçayı bestelemiştir. Sözleri, tüm dönemlerin en iyi söz yazarı Aysel Gürel tarafından yazılan muhteşem şarkı, Zeki Müren için, Ülkü Erakalın tarafından özel olarak bestelenmiştir.