1902'deki aşka 21. yüzyıldan 60'ların anlayışı ile bir bakış. Eser, şiirlere bile konu olmuş. Orhan Seyfi Orhon, sert bir asker olan babasının 'Zavallı Necdet'i gözyaşları ile okumasını anlatıyor. 'Evimiz' (Şiirler-MEB Yayınları-1970); "Çıkınız merdivenle üst katına//Genişçe bir sofa vardır, boyunca bir sedir//Sedirin en başında adettir//Gelir babam oturur//Elinde bir de kitap varsa anlarız ki hemen//'Zavallı Necdet'tir//**//Sert bir askerdi mesleğinde ama//O'nda çok hisli bir gönül vardı//Hem okur hem de bazen ağlardı." (Cevat Akkanat-Baba, Bu Şiirler Sana-2005).

Aynı adlı romanın (1902-Saffet Nezihi) (6. Basım-1961-İnkılâp Kitabevi) Yeşilçam uyarlaması. Yaz aylarında çekilen 'Zavallı Necdet', 29 Kasım 1961, Çarşamba günü (Beyoğlu) 'İnci', (Beyoğlu) 'Lüks' sinemalarında gösterime girmiş.

Necdet, annesi Makbule ve kız kardeşi Suna ile beraber. Bir köşkleri var. İlk sahnelerde üç kızı birden 'idare ederken' çok geçmeden tek bir aşk için 'zavallı' olur. Önce kovalıyor sonra kaçıyor. Romanda 'kalemde memur', filmde mühendis. 80'den sonra çevrilseydi 'iş adamı' olurdu! Kitapta yok ama o yıllarda çok işlendiği gibi, sevdiği kızın nikâhında şahitlik yapıyor.

Filmde çok daha çapkın. Gazinoda, plajda fırtına gibi. Arkadaşlarına, en ince ayrıntısına kadar anlattığı maceralarını Meliha duyuyor. Yan köşkte üvey annesi, babası ve abisi Saffet ile beraberdi. İlerde "Siz o zamanlar her çiçeğe konan kelebeğe benziyordunuz. Ben de arkadaşlarınıza anlattığınız alaylı mevzulardan biri olmak istemiyordum" diyecektir. Gurur, aşklarının önündeki engel. Birbirlerini hırpalayıp, mutluluğu imkânsızlaştırıyorlar.

O günlerin birinde, delikanlının ilkokuldan arkadaşı Turan ziyarete gelir. Genç kızı görmüş, çok beğenmiş. Vakit kaybetmez, istetiverir! Bizimki daha ne olduğunu anlamadan düğünde nikah şahidiydi! Aynı gece Suna, Saffet ile evleniyor.

Bir zamanların çapkın hovardası Necdet durulur, sinir krizleri geçirmeye başlar. Suna'ya göre bunun en iyi ilacı müzik. Turan'a göre 'hele o keman nameleri, bütün ıstırapları ve sinir buhranlarını teskin edermiş'! Ama kahramanımızın 'ilacı, başka kollarda'! Meliha daha ilk gece hatasını anlamış. Artık çok geç de olsa, sevmek sevilmek arzusunda. Boşanmak için fırsat kolluyor. Evliliği uzun sürmesin diye çocuğunu düşürür. "Yeter, tahammülüm kalmadı. Kim ne derse desin vız gelir bana." Hayatını, aşkı uğruna, bir an bile tereddüt etmeden feda edebilirmiş.

İlk kucaklaşmaları bir sandalda. "Olmaz, olamaz! Arkadaşıma ihanet edemem, bunu yapamam" diyordu Necdet ama nafile! 'Eylül'deki (1901) (Mehmet Rauf) Suat ve Necip'ten farklı olarak, 'tutkularına kapılıp', yağmurlu bir gecede birbirlerinin olurlar. (Eğer 'Zavallı Necdet' daha önce yazılsaydı tam tersi bir durum ortaya çıkardı).

Delikanlıyı seven biri daha var; Hala kızı Müzehher. Zaten kalbi hastaydı, kahramanlarımızın sevgisini anlayınca daha fazla dayanamaz. Bir krizle yaşamından olur.

Meliha 'o gecenin canlı hatırasını taşıyor karnında'.  2 (romanda '10') gün süre istemişti Necdet, karar vermek için. Son gece tabanca (kitapta 'damarına şırınga ettiği mayi') ile son verir yaşamına. Meliha da 20 gün sonra kızını (romanda 'oğlunu') doğururken ölür.

Şimdi, Karacaahmet'te, yan yana, üç mezardalar.

Cevdet Kudret "Aşk, kaçanı kovalar... Böylece, 'zavallı Necdet' öldükten sonra da Meliha'nın takibinden kurtulamaz" diyor. (Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman) (İnkılâp-1998) (Birinci cilt, sf. 335-336).

Kitaptaki olaylar, Feridun Necdet'in, Yazar'a anlatımıyla verilmiş. Tabiatın lütfuna mazhar bir erkek güzeli. Sarı lepiska saçlar, uçları kıvrık bıyık, mavi, büyük gözler. Ağzında daima bir puro. Okul sıralarındayken de aşk hastalığına, her kadını elde etmek arzusuna duçarmış! O'nun için kocasını terk eden bayanlar, nişanlısı ile bozuşan matmazeller, beraber seyahate çıkmayı teklif eden dilberler sosyetenin dilinde hep. Oysa bizimkinin aşk felsefesi basit; "Her kadın budaladır, fikirsizdir! Hayatımı, kendisine hasredeceğimi zanneder!"

Komşu köşkün kızı Meliha da farksız. Seveni değil, sevmeyeni severdi. Arzu ve heveslerine itaat etmeyenleri ele geçirmek, harap, perişan etmek, tek amacı bu.

Böyle iki kişinin aşkları da fırtınalı oluyor elbette.

'Zavallı Necdet'teki melodiler.

'Exodus'taki (1961) (Ernest Gold) 'Main Title' Jenerikte.

'Kasap Havası' Gençlerin başlardaki eğlencesinde.

'Rock Around The Clock' (1952/54) (Max C. Freedman / James E. Myers) Gece yarısı, köşkün önünde dans ederlerken.

Victor Young And His Orchestra'nın "Victor Young's Musical Sketchbook" albümündeki (1956) 'In A November Garden' (Victor Young) Necdet, Meliha'nın ikram ettiği vişne şurubunu, heyecandan, üzerine dökerken. 'Beautiful Love' (1931) (Egbert Van Alstyne / Victor Young / Haven Gillespie) 2 sahnede (Müzehher, vazoya çiçek koyup masayı silerken; Meliha, kocasından boşanmak istediğini söylerken). 'Arizona Sketches' (1950) (5.15 sonrası) Makbule Hanım "Sizi vapura ben götüreceğim" derken.

Andre Kostelanetz yönetiminde New York Philharmonic Orchestra'nın 'Romantic Arias For Orchestra' uzunçalarındaki (1959) "Mon Coeur S'Ouvre (My Heart At Thy Sweet Voice)" (1877) (Camille Saint-Saéns) (Samson Et Dalilah) 2 sahnede (Necdet, bahçede annesi ile konuşurken; Meliha, hasta Necdet'i ziyarete geldiğinde). 'I Hear As In A Dream (The Pearl Fishers)' (1863) (Georges Bizet) Meliha'yla deniz motoru gezisinde. 'The Stars Were Shinning' (1900-Tosca) (Giacomo Puccini) Fiyonk ve gülü yakarken. "Musetta's Waltz" (1986-La Boheme) (Giacomo Puccini) Müzehher'in mezarını ziyaret ederken. 'Un Bel Di Vedremo (One Fine Day)' (1904-Madama Butterfly) (Giacomo Puccini) Sona doğru, aile mezarlığa geldiğinde.

Andre Kostelanetz yönetiminde New York Philharmonic Orchestra'nın 'Puccini: Madame Butterfly, Version Symphonique' 33'lüğündeki (1958) 'Dite Al Babbo, Scrivendogli' Film biterken.

'The Golden Cockerel'deki (1909) (Nikolai Rimsky-Korsakov) 'Prologue' Necdet, kabuslar içinde uyurken. Annesi açılan pencereyi kapatıyor.

Tommy Dorsey And His Orchestra'nın "Tommy Dorsey's Greatest Band" 33'lüğündeki 'Wagon Wheels' (1934) (Billy Hill / Peter DeRose) Meliha'nın nikahından önce.

Andre Kostelanetz And His Orchestra'nın 'Highlights From Porgy And Bess' 78'liğindeki "I Got Plenty O' Nuttin" (George Gershwin) Annesi, halası ve Müzehher, Necdet'i ziyarete geldiğinde. 'Summertime' Necdet, iskelede "Geçenleri unutmalıyız Meliha, unutmaya mecburuz" derken.

'Ramona' (1928) (Mabel Wayne) Meliha, mızıka; Turan, keman çalarak Necdet'i rahatlatmaya çalışırken.

'Around The World' (1956) (Victor Young) Turan, odada kemanla çalıyor.

George Melachrino yönetimindeki The Melachrino Orchestra'nın 'Music For Daydreaming' albümündeki (1954) 'Stardust' (1927) (Hoagy Carmichael / Mitchell Parish) 2 sahnede (Saffet ve Necdet, vapurla Büyükada'ya giderken; Müzehher ve Necdet, kayıkla iskeleye yaklaşırken).

'Love Is A Many Splendored Thing' Necdet ve Meliha'nın Büyükada'daki karşılaşmalarında.

Andre Kostelanetz And His Orchestra'nın "Ferde Grofe's Grand Canyon Suite" uzunçalarındaki (1941) 'Cloudburst' (1931) Ada'da, birbirlerinin oldukları fırtınalı gecede.

'Violines Magicos'un 'Villafontana' 33'lüğündeki 'Ramona' (1928) (Mabel Wayne / Wolfe Gilbert) 3 sahnede (Meliha'nın elbise fiyongunu yerden alırken; Odasında üzüntü içinde dolaşırken; Genç kadın, kocasının telgrafını okurken). 'Potpouri No.1-Gershwin' Rıhtım ve sandal görüntülerinde.

Andre Kostelanetz And His Orchestra'nın 'Carmen-Bizet' albümündeki (1955) "Act II-Flower Song-La Fleur Que-Tu M'Avais Jetee" Müzehher, ateşler içinde yatan Necdet'i yelpaze ile serinletirken.

'Götterdámmerung (Twilight Of Gods)'daki (1876) (Richard Wagner) "Siegfried's Funeral March" 2 sahnede (Necdet, Meliha'nın mektubunu okurken; Müzehher, kalp krizi geçirirken).

Eugene Ormandy yönetimindeki The Philadelphia Orchestra'nın 'Grieg-Peer Gynt Suite No. 1, Op. 46' uzunçalarındaki (1949) "Ase's Death" Müzehher'in ölümünden sonra Necdet ağlarken.

'Finlandia' (1900) (Jean Sibelius) Doğum sırasında.

18. yüzyılda ve 19. yüzyıl başında 'intihar' eserleri modaydı! Goethe-Genç Werther; Chateaubriand-Rene; 'Gloomy Sunday (Hungarian Suicide Song)' (1933) (Rezsó Seress) şarkısı. Biz de bu akıma 'Zavallı Necdet' ile katılmışız!

İkdam Gazetesi'nde tefrika edilmiş. 'Zavallı' sözcüğünün tekrarı çok sık. Necdet için (kitabın başlığı dışında) 6; İbrahim Şemsi için 5; Meliha için 2; Necdet'in annesi, kız kardeşi ve Ferit için birer kez. Müzehher için 17 kez. Filmde Necdet için 4, Müzehher için 2 kez zavallı deniyor. Yine kitapta, duygusallığın yansıtıldığı 'ah' ve 'oh' ünlemli 39 cümle var. Kapalıçarşı anlatılırken bile (sayfa 37) böyle ünlemler kullanılmış. Saffet Nezihi, burada kuyumculuk yaparak geçimini sağladığı için Çarşı ve Bedesten'in anlatıldığı 37. ve 38. sayfalar çok başarılı.

O dönem için belki 'lüks' ama şimdi okuduğumuzda insanı şaşırtan bir şey var kitapta. Necdet, Melihaların taşınmalarını anlatıyor (sf. 9); "İstasyona gitmek için köşkten çıktığım sırada yanımızdaki pembe köşkün önünde eşya yüklü iki üç öküz arabasının durmakta olduğunu gördüm... (72) "Köşk tenha. Bekçi ile bahçıvanlardan, Mari (hizmetçi) ile benden başka kimse yok. Köşke aşçı getirmemiştik. Onun için akşam sabah yemeklerimi Beyoğlu'nda yemeğe mecburdum." Her sayfada ihtişam, köşk, Konkordya Gazinosu fuayesi, Tokatlıyan Lokantası, Şişli'deki Lüksemburg Gazinosu!

Jenerikte "Saffet Nezihi'nin aynı adlı romanından günümüze realize edilerek alınmıştır" deniyor. Bu 'realize edilme' söylemi eleştiri konusu olmuştu. Filmin de, başından sonuna kadar filme benzeyen bir tarafı yokmuş! Meşhur bir roman uyarlaması ve iki büyük şöhret olmasa, piyasa deyimi ile 180 yatması işten bile değilmiş. Donuk, mumya gibi oyuncular, hiç uyuşmayan tavırlar, bitmeyen basit konuşmalar, 'taşındık, taşınacağız, yemeğe buyrun, salona geçin' gibi laflar. Zevksiz planlar. Ayrıca bitip tükenmez mezar ziyaretleri, 'mezarlıklı filmlerin hortlayacağı müjdesini' veriyormuş! Sadece Nuray Uslu ve Göksel Arsoy'un başarılı olduğunu söylüyor Leon Sason. "Seyircinin hislerine hitap eden bu filmde hiç kimse sanat kaygusu aramamalıdır."

Belgin Doruk-Göksel Arsoy, Doris Day-Rock Hudson'dan daha 'ideal çift' olmuşlar. Yalnızca deniz kıyısında yürümeleri bile seyirciyi mutlu etmeye yetiyordu.

Meliha Nesrin... Etekleri jüponlu. Acımasız bir kişiliği var. Sayfa 56'dan bir alıntı; "O, kendisini sevmeyenleri severdi." Ama bisikletli sahnede öyle güzel ki bunlar hemen unutulur. Filmde 'mızıka ve piyano'; Romanda 'piyano ve keman' çalıyor.

Müzehher, kitapta veremli. Delikanlının aşkıyla yanıyor. Çaresizliği, Necdet'in sözleriyle vurgulanır; "Zavallı Müzehher, seni sevebilmek kabil olsa!"

Turan (İbrahim)... Romanda 'erkanı harbiye binbaşılarından', filmde ise, 27 Mayıs sonrasında çekildiği için ne olur ne olmaz diye müteahhit! Onca kişi arasında bir tek o parasını çalışarak kazanıyor. Diğerleri hiç çalışmadan milyoner gibi yaşıyorlar.

Ferit (Saffet) ve Meliha'nın Beyrut'taki halaları ölür. Tüm miras (zamanın kanunlara göre) Ferit'e kalmış. O da gönlünden kopan 'bir miktarını' (romanda adı bile olmayan) kız kardeşine veriyor!

Ailede normal ölüm yok. Babası içkiden, Necdet ise aşktan! İlk sinir buhranı sonrasındaki nekahet döneminde 'Diriliş'i (1899-Tolstoy) (Güven Kitabevi-2. Basım-1960) okuyordu.

Necdet'i Abdurrahman Palay; Meliha'yı Jeyan Mahfi Ayral; Suna'yı Suna Pekuysal; Makbule'yi Şaziye Moral; Saffet'i Erdoğan Esenboğa; Nikâh memurunu Zafer Önen seslendirmiş.

Necdet-Göksel Arsoy; Meliha-Belgin Doruk; Müzehher-Nuray Uslu; Makbule-Nezahat Tanyeri; Suna-Suna Pekuysal; Saffet-Şahin Tek; Turan-Atilla Sun ve kızı Nida Sun; Cingöz-Sedat Demir; Meliha'nın babası-Eyüp Sabri; Doktor-Memduh Alpar; Dadı-Nezihe Güler; Nikâhta gördüğümüz gencecik Kaya Volkan; Necdet'in halası Semra Ece; Müzehher'in sarı (öyle diyorlar) gülü ve Meliha'nın kurdelesi; Büyükada; İstanbul Teknik Üniversitesi; Plaj; Gazino; Cingöz'ün Tarabya'daki evi çok güzeldi.

"Ayrılık acısını bilirim ben, sevmekten de acıdır o."