“Zavallı Ali, zavallı Zehra! Ölümde birleştiler.” Mahmut, sevdiği iki kişinin ardından söylüyor bunları. Biri nişanlısı, diğeri nişanlısını kaptırdığı 22 yıllık mahalle arkadaşı. Hollywood filminde Ellen Graham-Veronica Lake’in şarkısı (1942) (Jacques Press / Frank Loesser) kendisine çok yakışıyor; “Now you see it now you don’t//Because hocus-pocus Lo and behold//You get blinded by that moon of bright gold above//That’s love.” Büyük olasılıkla kimsesiz kalan Gülşen'e de kol kanat germiştir.

“Bu, sana ait bir günah olmayacaktır.” Ahmet Giray Bey son nefesini vermek üzere. Oğluna ‘annesini baştan çıkaran adamı öldürmeyi vasiyet ediyor’.

Ali; “İşte bütün mesele burada. Bir bıçakla kesilmiş gibi ayırdın yerlerimizi. Abinin başladığını sen tamamladın. ‘Aşk, sevgi, sevmek’ gibi şeyler, bunlar boşuna gevezelik. Esas mesele ‘buraya’ gelmekte.”

“(Yapmamalıydı, kendini satıp beni yüzüstü bırakmamalıydı) diyorum ama gene de bir türlü unutamıyorum O’nu.” Filmin sonuna doğru, Taşkasaplı’nın çay bahçesinde birer bardak çay eşliğinde söylüyor bunları Aynur. Murat ve Sülo da yaptıklarına bin pişman. “Biz harcadık seni abla. Mustafa’ya kalsa o kemik çuvalını karı diye koynuna alır mıydı… Bir köfteci dükkânı hayaline ikinizi de harcadık. Sonunda elimize ne geçti? Eskiden de paramız yoktu ama canciğer bir Mustafa’mız, neredense yarattığımız bir şişe rakımız, neşemiz vardı. Yaşıyorduk senin anlayacağın.” S. Günay Akarsu “Toplumun iki ucundan birer kesit. Yoksulların verecek nesi olur kendilerinden başka” diyor. İçlerinden biri fedai seçilir. Neden olduğu bu duruma yine Avare çözüm getirecektir.

“Dünyada başka iş mi yok be? Git takside çalış, hususide çalış. ‘Hanım’la ‘Bey’i al Boğaz’a götür, gazino kapısında bekle. Ne yaparsan yap, bu işe girme. Buralarda ziyan olmadan kaç hemen.” Mustafa Dayı söylüyor bunları. Orhan’dan daha evvel gelenlere de yalvarmış. “Etmeyin Tosunlarım, bırakın bu mesleği, kıymayın kendinize” demiş. Ama dinlememişler. ‘Kazancı çok. Primi de var. Senede iki defa ikramiye’. “Şimdi hepsini toplasan bir mezarlık doldurur.” Hızlı yaşayıp hızlı ölmüşler. Yaşlı adamın yüzündeki derin yara izi de böyle bir kazanın hatırası.

“Sen her şeyin temiz olmasını isterdin. Şimdi hatırlıyorum, bir defasında deri fabrikasının önünden geçiyorduk. Kokudan hasta olmuştun. Şimdi benim de üzerimde yıllarca süren bir mahkûmiyetin silinmez kokuları var.”

Fausto Papetti’nin ‘I Remember N. 2’ albümündeki (1965) ‘Harlem Notturno’ (1939) (Earle Hagen) (Sanatçı İtalyan olduğu için ‘Nocturne’, ufak bir değişiklikle ‘Notturno’ olmuş). Düğün törenlerinde dans eden Selma ile Orhan. Ve damat değil de nikâh şahidi olmak için olağanüstü bir çaba harcayan Ahmet! Film, üçünün ama asıl ‘el kapısı’nda büyümenin neden olduğu bir ezikliğin öyküsü. Cavidan Hanım’ın, ‘ikinci bir çocuğu’ gibi davranmasına karşın delikanlı bu yıpratıcı duygudan kurtulamıyor bir türlü.

“Senin canının sıkılması benim canımın sıkılmasından daha iyidir bence!” Ekrem, her gece koynundan çıkmadığı Selma’ya söylüyor bunları. Genç kadın, ‘ihmal edildiğinden yakınınca’ da “Seni seviyorum, yetmiyor mu bu” diyecektir. Dövmüştü, hatta filmin sonunda bir adamına öldürtecektir de üstelik! Nasıl bir sevgiyse artık! Başka bir sahnede ‘kendisini hayata bağlayan’ kızını bile tokatlamıştı! Deli Dumrul’dan beter!

“Ve bütün idealist adamlar… için insanca ilgiler, en kuvvetli aşklar, maksattan sonra gelen şeylerdir ve maksatları için hiçbir elemden, hiçbir fedakârlıktan, hiçbir kurbandan kaçınmazlar…

“Ferahfeza Saz Semaisi’nin 3. Hanesi” (Tamburi Cemil Bey). “Para pul yok… Olmasın. İkide bir başım senin yüzünden derde girer… Girsin.

“Bir avcı, avlayacağı hayvana ne kadar yakın olursa işi o kadar kolaylaşır.” Babasını öldüren Jack’ın yanında çalışma nedenini böyle açıklıyor Bill. Arkadaşı Cesi’nin öldürülmesinden sonra intikamı ikileşecektir.

“Memlekette kanun var, Efendiler.” Mera için bıçaklı, baltalı kavgaya tutuşan Aşağı ve Yukarısevindikli köylülere söylüyor bunları Komutan Osman. Benzerine Aziz Nesin’in ‘Mendilsiz Ayşecik’ yazısında (Akşam-6 Ocak 1960) (‘Merhaba’-Adam Yayınları-1995-Sf. 98-99) rastlıyoruz.

“İnsanları birbirine saldırtan da açlık, sarıltan da yine açlık. Ve böyle sarılışlar kadar dünyada birbirini hiç kimse anlayamaz (sf. 213).” Bunları söyleyen Rahmi, filmdeki en inandırıcı kişi. 7. sayfadaki Emin Bey de ‘sosyal dertleri içine alan bir edebi eser’ yazmayı planlıyordu. ‘Hayattan his ve heyecan dolu bir avuç harç alıp bir kitaba döşemeyi’ yeterli bulmaz; “Hiç o kupkuru harç, renkli bir muhayyilenin imbiğinden süzülüp bir esere sızan sanatın özüyle kıyas edilebilir mi? ( sf. 387)” Bugünün romancısı ‘sadece aşkın o basmakalıp ıstırabını değil toplumun problemlerini, gerçeklerini de göstermeliymiş’. Kerime Nadir “Malum ya, fikir ne kadar ilerlerse ilerlesin, hissin derinliğine hiçbir zaman varamaz” diye bağlıyor konuyu. Sonradan ‘sosyal dertleri, dert edinenlerin’ başlarına gelenleri görünce bir daha bu konuya değinmeyecektir yazarımız. “İnsan ruhu muamma (sf. 219).” Film de ‘toplumun problemleri, gerçekleri’ ile ilgilenmeyi gerekli bulmamış.

“Benim namıma mektup yazmanı anladım ama gözyaşı dökmen ters geldi.” Fikret, Sevda’ya gönderdiği aşk mektuplarını Murat’a yazdırıyordu. Ama sonuç tatsız. Bireysel veya ulusal, böyle yardımların sonu çok üzücü oluyor.

“Ben, Anadolu’ya çocukları okutmak için geldim. Benim için eşraf çocuğu da birdir, fakir çocuğu da.” Öğretmen Aliye’den duyuyoruz bunları. Gerçek hayatta yitirdiğimiz bu anlayışın filmlerde olması çok güzel. Dahası, ‘eşraf çocuğu da bir, fakir çocuğu da’ kısmı kitapta bile yok. (Remzi Kitabevi-7. Basım, 1988-Sf. 15) ve (Özgür Yayınları-4. Basım, Ekim, 1999-Sf. 15). Ancak sonlara doğru Binbaşı Damyanos’a “Ne duruyorsunuz, beni öldürsenize. İsterseniz sırtımı döneyim. Çünkü kalleşçe arkadan vurmaya alışmış bir milletsiniz” diyor. Keşke son cümleyi hiç söylemeseydi. Kitabın yazarı Halide Edip (Özgür Yayınları’nda ‘Edib’) Adıvar gibi ‘milletlere değil hükümetlere düşman’ olsaydı.

“Hayır, hayır olamaz! İnanmıyorum! Senin beni bu kadar çabuk unutamayacağından, aşkımızı kalbinden söküp atamayacağından eminim.” Alev bunları söylüyor ama Ferit’i arkadaşıyla evlenmeye ikna eden, hatta zorlayan yine kendisiydi. ‘Saadetini, kendi eliyle Nazan’a terk etmiş’. Nazan’ın öldüğü ve Ferit’i kör kaldığı kazadan sonra, hastabakıcı Ayşe kimliğine bürünerek şimdi ‘kaçtığı’ sevdiğini kovalayacaktır. Bir mektubunda “İstanbul’un ayazı bir kere başladı mı arkası kesilmez” demişti. Aynı şey ‘aşkları’ için de geçerli galiba.

“Gene de benim ailemden daha kalabalık sayılır.” Oya “Aile deyince öyle pek kalabalık sanmayın. Bizim aile sadece iki kişiden ibarettir; Annemle ben” diyen Doğan’a söylüyor bunları. Delikanlı, ayrıca, Bedia Muvahhit’e “Oya’yı tanıyınca bütün ailesini de tanımış olacaksın anneciğim. Çünkü hayatta kimsesi yok” diyecektir. İş arama sahnesinde Barcı Vural’ın bu kimsesizlik ve ‘bir takıntısı, nişanlısı, kocası falan olmaması’ için sözleri ise çok farklı; “Bak buna memnun oldum işte. Bizim işlerde takıntı, kadının ayağına köstek olur.”

“Hiç yaşındayım. Yaşamadım ki yaşımı bileyim.” Emine, yargıçlara söylüyor bunu. ‘Nüfus kâğıdındaki yaşı 23, mahkemede 12’. Ömrü ‘iki süngü arasında’ geçmiş ve benliği hiçbir zaman ‘iki süngü arasında’ sürüklendiği kadar ‘müessir olmamış’. Neredeyse 100 yıl sonra bile her şey aynı. Aziz Nesin de ‘iki süngülü’ arasında girecektir Bursa’ya (1948). (Bir Sürgünün Anıları) (İlk Baskı 1957). Dava sırasında, pencereden görünen kırlangıç yuvasına bakıyordu Emine (sf. 6–8). “Onların bile yuvası var da bizim bir saçak altımız yok.”

Oscar ödüllerinin bu yılki adayları üzerine bir değerlendirme makalesi

“İster misin, bütün ıstırabına rağmen bu hayatı tekrar yaşamak ister misin?” Film, bu soruya verilen “Evet” yanıtının öyküsü. ‘Çok uzun bir üç güne’; ‘O kısa ve eşsiz saadet anlarına’ adanan bir ömür.