“Mustafa Kemal yaşıyor.” Filme kaynaklık eden kitaba dokunmak bunları düşündürdü. Basım yılı 1937 çünkü.

"Sevgi, fedakârlıklarla ölçülür." Selma, 'More' (1962) (Riz Ortolani) melodisi duyulurken söylüyor bunları. Gerçekten de Suzan ve Selma sevdikleri erkeğin mutluluğu için çırpınıyorlar! O'nu birbirlerine bırakmaya bile razılar. Yeter ki delikanlı mutlu olsun! Bu nedenle filmin asıl kahramanı 'kadın özverisi'. Bir de "Yeşilçam'ın Greta'sı" Hülya Koçyiğit.

“Masum kızları tercih eder erkekler evlenmek için. Bilhassa bizim toplumda.” Tavlamadık kız bırakmayan, elini verenin kolunu, kolunu verenin kendini kurtaramadığı bir çapkın söylüyor bunları. Arkadaşı Ali de ‘el atmadık keklik, kanadı yolunup kümese konulmadık tavuk bırakmamış’. Ama evlenmek için ‘masum kızları tercih ederlermiş’!

“Çünkü hastalığım, parasızlık yüzünden başladı anne. Milyoner olsaydım Gül’ü (elimden) kaçırmazdım.” Osman, “Para sevilir ama seninki hastalık halini almaya başladı” diyen annesine veriyor bu yanıtı. Oysa ‘dayısı’ bir müteahhit; Annesi, tekstil atölyesini fabrika haline getirmiş; Kendisi, milyonluk davalara bakan bir avukat. Bu durumda, hâlâ parasızlıktan söz etmesi anlaşılır gibi değil.

“Bu en büyük soygunumuz olacak. Belki de sonuncusu.” İlk dakikalarda bunları söyleyen Cemil, birkaç sahne sonra daha kesin konuşacaktır; “Bu bizim ‘son işimiz’ olacak.” ‘Sondan bir önceki’ demeliydi.

Hülya Koçyiğit… Fon müziği olarak kullanılan ‘Zigeunerliebe-Gypsy Love’dan bile daha güzel. O’nun sayesinde, kitaptaki önemsiz İlhan, filmin en önemli kişisi olmuş.

Başta sinema endüstrisinin kalbi Hollywood olmak üzere diğer ülke sinemalarında da çok beğenilmiş, yüksek gişe getirisi sağlamış filmlerin devamının çekilmesi yoluna gidilmiş ve izleyicinin talebi doğrultusunda bu filmler uzun soluklu ve popüler birer seriye dönüşmüşlerdir.

“Eğer paşa gönlüm isterse, bir anda, O’nu memleketin en popüler artisti (‘solisti’ diyecekti) yaparım.” ‘Gazinocular Kralı’ Orhan, sokak şarkıcısı Azize için söylüyor bunları. Dediğini yaptığı gibi ‘paşa gönlünü’ de kaptıracaktır.

“Dünyada çalışmaktan başka yapacak işimiz yok mu be?” Kahramanımız böyle biri. Başka bir sahnede “Her şey biz hiç gayret etmeden yolunda gitse” diyecektir. “Tembel Haşmet, yorgun Haşmet, miskin Haşmet” diye azarlıyor kendisini hep.

“Yaşamak için dünü unutmaya mecbursun (‘Sürtük’-sf. 71) (1937-Remzi Kitabevi) (Mahmut Yesari).” Doğruluğu tartışılabilir ama filmin sonunda Kemal’in yapması gereken şey bu galiba.

“Tek tesellim, beni benim için kovuyorsun.” Leyla, ‘oğlu’ Cem’e söylüyor bunları. Kemal’e yazdığı mektupta da “Oğluma anası için öyle bir sırça köşk kurmuşsun ki O’na dokunmak değil yaklaşmak bile imkânsız” diyecektir.

“İnsanların kolu, boynu bükülebiliyor ama kalbi bükülemezmiş meğer.” Bunları, hiç olmazsa beyaz perdede duymak çok güzel. Boynu da bükülmese kimsenin.

“Ben bir kere seven, bir kere evlenen kadınlardanım.” Nebahat böyle demişti ama Bülent’le ikinci kez evlenmesi bu sözün, en azından, son kısmını yalanlıyor.

“Vakıa, hayli zamandır kadınların çalışmalarına alıştık, alıştık ya, fakat şoförlük, muallimelik hemşirelik gibi bir şey değil ki… Ve minel garaip.” Haldır huldur Kore Savaşı’na girmişiz; Dolar 9 lira olmuş; Marshall Planı ve IMF ile gelen yardımlar, krediler; 1959 Uluslararası Geçim İndeksi’nde pahalılıkta rakipsiziz. Berber Hüseyin’in dükkânındaki mahalleli bunları değil de Nebahat’ın şoförlük yapmasını ‘şaşılacak ölçüde garip’ buluyor.

“Sizi seyretmeyi tercih ederim.” Denizde yüzmekten de manzaradan da daha güzelmiş genç kızın yüzü. Dayanamayıp öpecektir Ayla’yı. “Affet! Olmamalıydı” diyor. Aldığı yanıt; “(Olmamalıydı) diyorsun. ‘Olmalıydı’ Bülent. Ben de senin gibi yapayalnızım.”

“Şifanın en iyi ilacı zamandır.” Selma’nın intihar girişiminden sonra Orhan söylüyor bunları. Vala Önengüt’ün sesi öyle etkili ki cümlede bir hata olduğunu anlamak çok zor. ‘Acı/aşk yarası’ yerine ‘şifa’ dediği fark edilmiyor bile. Sanatçı, Şaziye Teyze’ye “Buyrun, içeri girin” diyen hastane görevlisini de seslendirmiş.

“Rüyada yaşıyor gibiyim Nur. Lüks otomobiller, balolar, çaylar, defileler. Arzu ettiğim hayata adım adım yaklaşıyorum.” Kenar mahalledeki arkadaşına söylüyor bunları Elif. Şansı yaver gitmese ‘Arka Sokaklar’a düşüp ‘köşe başlarında erkek kollayan’ teyzesi gibi olacaktı. Hem de ‘adım adım’ değil ‘aniden’.

“Bana değil resmime.” Sevgi “Size çılgınlar gibi âşık olmuştum” diyen Selim’e söylüyor bunları. ‘Sevmek Zamanı’na (1965/66) benzeyen sahnelerde, delikanlı sabahtan akşama kadar fotoğrafçı vitrinindeki büyütülmüş iki resmi seyrediyor.

“Doğru, gözyaşı bu! Musluğu yok ki kapatasın!” Hülya, Erol’u anımsamış, ağlamamak elinde değil. ‘Doktor’ da O’na bu sözlerle hak veriyor. Gösteremediği kendi gözyaşlarını içine akıtarak.

“Geçmiş olsun. Allah bir daha göstermesin.” Yeni Cami’nin yakınları. Hüseyin Güler ve Hasan Ceylan hapisten çıkan Sedat’a söylüyorlar bunu. Artık dürüst olacaklar zannettik oysa her türlü kaçakçılık için kahramanımızın yolunu gözlüyorlarmış. “Allah bir daha göstermesin” duası da ‘suça bulaşmasın’ diye değil, yakalanmaması için!